Şehnaz ERGÜN
Defterdarlık Uzmanı
1. GİRİŞ
30.04.2021 tarih ve 31470 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Devlet Memurları Disiplin Yönetmeliğinin, “Disiplin Amirlerinin Tespiti ile Görev ve Yetkileri” başlıklı 2 nci kısmının, “Disiplin Amirleri” başlıklı 5 inci maddesinin 1/a bendinde, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu ve bu Yönetmelik kapsamında disiplin hükümlerinin uygulanması bakımından Cumhurbaşkanının tüm kamu idarelerinde görevli bütün memurlar hakkında disiplin amirliği yetkisine haiz olduğu hüküm altına alınmıştır.
Bu çalışmada, Cumhurbaşkanının disiplin amirliği yetkisi, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu ve Devlet Memurları Disiplin Yönetmeliği ile 3 sayılı Üst Kademe Kamu Yöneticileri ile Kamu Kurum ve Kuruluşlarında Atama Usullerine Dair Cumhurbaşkanlığı Kararnamesine göre atamaya yetkili olduğu kadro ve pozisyonlar açısından değerlendirilerek, yürürlükte bulunan mevzuat hükümleri ve disiplin hukuku çerçevesinde açıklanmaya çalışılacaktır.
2. İLGİLİ KAVRAMLAR VE MEVZUAT
2.1. Memur/Kamu Görevlisi
Türk hukuk sisteminde Memur/Kamu Görevlisi;
2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 128 inci maddesinde; “Devletin, kamu iktisadi teşebbüsleri ve diğer kamu tüzelkişilerinin genel idare esaslarına göre yürütmekle yükümlü oldukları kamu hizmetlerinin gerektirdiği asli ve sürekli görevler, memurlar ve diğer kamu görevlileri eliyle görülür.”,
657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 4/A maddesinde; “Mevcut kuruluş biçimine bakılmaksızın, Devlet ve diğer kamu tüzel kişiliklerince genel idare esaslarına göre yürütülen asli ve sürekli kamu hizmetlerini ifa ile görevlendirilenler, bu Kanunun uygulanmasında memur sayılır.
Yukarıdaki tanımlananlar dışındaki kurumlarda genel politika tespiti, araştırma, planlama, programlama, yönetim ve denetim gibi işlerde görevli ve yetkili olanlar da memur sayılır.”,
5237 sayılı Türk Ceza Kanununun 6/c maddesinde ise; “Kamu görevlisi deyiminden; kamusal faaliyetin yürütülmesine atama veya seçilme yoluyla ya da herhangi bir surette sürekli, süreli veya geçici olarak katılan kişi”,
Şeklinde ifade edilmiştir.
2.2. Disiplin/Disiplin Cezası
657 sayılı Devlet Memurları Kanununun “Devlet Memurlarının Görev ve Sorumlulukları” başlıklı 11 inci maddesinde, devlet memurları, kanun ve diğer mevzuatta belirtilen esaslara uymakla ve amirler tarafından verilen görevleri yerine getirmekle yükümlü ve görevlerinin iyi ve doğru yürütülmesinden amirlerine karşı sorumlu kılınmışlardır. Disiplin kelimesi, bir topluluğun yasalarına ve düzenle ilgili yazılı ve yazısız kurallarına titizlik ve özenle uyulması anlamını ihtiva eder.1
Kamu hizmeti ve görevlerinin sağlıklı, düzenli ve zamanında gereği gibi yürütülmesini ve yerine getirilmesini sağlamak için kanun, tüzük, yönetmeliklerin kamu görevlilerine emrettiği ödevleri yurt içinde ya da yurt dışında yerine getirilmesini öngören anlayışa “disiplin”,
Kamu hizmetlerinin gereği gibi yürütülmesini sağlamak amacı ile kanunların, Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin ve yönetmeliklerin Devlet memuru olarak emrettiği ödevleri yurt içinde veya dışında yerine getirmeyenlere, uyulmasını zorunlu kıldığı hususları yapmayanlara, yasakladığı işleri yapanlara eylemin niteliğine ve ağırlığına göre uygulanan idari yaptırımlara da “disiplin cezası”,
Denilmektedir.
2.3. Disiplin Amiri
657 sayılı Devlet Memurları Kanununun “Disiplin Amiri ve Disiplin Cezaları” başlıklı 124 üncü maddesinin 1 inci paragrafında; “Disiplin amirleri; kurumların kuruluş ve görev özellikleri dikkate alınarak Devlet Personel Başkanlığı’nın görüşüne dayanılarak özel yönetmeliklerinde tayin ve tespit edilecek amirlerdir.” şeklinde tanımlanmıştır.2
2.4. Disiplin Cezaları
657 sayılı Devlet Memurları Kanununun “Disiplin cezalarının çeşitleri ile ceza uygulanacak fiil ve haller” başlıklı 125 inci maddesinde, fiilin ağırlık derecesine göre devlet memurlarına verilecek disiplin cezalarının, “Uyarma, Kınama, Aylıktan Kesme, Kademe İlerlemesinin Durdurulması ve Devlet Memurluğundan Çıkarma” cezalarından oluştuğu hüküm altına alınmıştır. Ayrıca, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunun 131 inci maddesine göre, aynı olaydan dolayı memur hakkında ceza mahkemesinde kovuşturmaya başlanmış olmasının disiplin kovuşturmasını geciktiremeyeceği, memurun ceza kanununa göre mahkûm olması veya olmaması hallerinin, ayrıca disiplin cezasının uygulanmasına engel olmayacağı belirtilmiştir. Dolayısıyla, memur hakkında aynı olaydan dolayı hem adli hem idari işlem yapılması gerektiğinde, bu işlemler birbirinden bağımsız olarak ilgili merciler tarafından yürütülmektedir.3
2.5 Disiplin Cezalarında Yetki
657 sayılı Devlet Memurları Kanununun “Disiplin cezası vermeye yetkili amir ve kurullar” başlıklı 126 ıncı maddesinde;
“Uyarma, kınama ve aylıktan kesme cezaları disiplin amirleri tarafından; kademe ilerlemesinin durdurulması cezası, memurun bağlı olduğu kurumdaki disiplin kurulunun kararı alındıktan sonra, atamaya yetkili amirler, il disiplin kurullarının kararlarına dayanan hallerde Valiler tarafından verilir.
Devlet memurluğundan çıkarma cezası amirlerin bu yoldaki isteği üzerine,
memurun bağlı bulunduğu kurumun yüksek disiplin kurulu kararı ile verilir.
Disiplin kurulu ve yüksek disiplin kurulunun ayrı bir ceza tayinine yetkisi yoktur, cezayı kabul veya reddeder. Ret halinde atamaya yetkili amirler 15 gün içinde başka bir disiplin cezası vermekte serbesttirler.
Özel kanunların disiplin cezası vermeye yetkili amir ve kurullarla ilgili hükümleri saklıdır.” Şeklinde yer alan düzenlemelere göre; uyarma, kınama, aylıktan kesme cezalarının disiplin amirleri tarafından, kademe ilerlemesinin durdurulması cezasının memurun bağlı olduğu kurumdaki disiplin kurulu kararı üzerine atamaya yetkili amir tarafından, il disiplin kurulu kararına dayanan hallerde Valiler tarafından verileceği, devlet memurluğundan çıkarma cezasının ise amirin isteği üzerine Yüksek Disiplin Kurulları tarafından uygulanabileceği belirtilmiştir.
2.6 Atamaya Yetkili Amir
657 sayılı Devlet Memurları Kanununun bazı maddelerinde “atamaya yetkili amir”, “atamaya yetkili makam” tabirlerine yer verilmiş olmakla birlikte, bu makam ve amirlerin kimler olduğu belirtilmemiştir. Atamaya yetkili amir, atama usul ve esaslarını belirleyen mevzuat hükümleriyle atama yetkisi tanınan memurlardır.
10.07.2018 tarihli ve 30474 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 3 sayılı Üst Kademe Kamu Yöneticileri ile Kamu Kurum ve Kuruluşlarında Atama Usullerine Dair Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 2 nci maddesinde, Anayasanın 104 üncü maddesine göre yürütme yetkisinin sahibi olan Cumhurbaşkanının, atamaya yetkili amirlere ait yetkilere haiz olduğu, söz konusu kararnameye ekli (I) sayılı cetvelde yer alan kadro, pozisyon ve görevlere Cumhurbaşkanı kararıyla, (II) sayılı cetvelde yer alan kadro, pozisyon ve görevlere Cumhurbaşkanı onayı ile atama yapılacağı, bu cetvellerde sayılmayan kadro, pozisyon ve görevlere, Cumhurbaşkanı Yardımcısı, Bakan veya atamaya yetkili amirler tarafından atama yapılacağı, Cumhurbaşkanı Yardımcısı ve Bakanın bu yetkisini alt kademedeki yöneticilere devredebileceği hüküm altına alınmıştır.
Buna göre, 3 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesine ekli cetvellerde yer alan ve Cumhurbaşkanı kararı veya onayı ile atanan unvanlar dışında kalan memurların atamaya yetkili amiri, Cumhurbaşkanı Yardımcısı, Bakan ve ilgili mevzuat ile kendisine atama yetkisi verilen amirler olup, Cumhurbaşkanı Yardımcısı ve Bakan bu yetkisini gerekli gördüğü takdirde alt kademelere devredebilecektir.
5442 sayılı İl İdaresi Kanununun 8 inci ve 30 uncu maddelerine göre atamaya yetkili amirler il merkez teşkilatına bağlı ve il idare şube başkanının inhası üzerine atanan memurlar için vali, ilçe şube başkanlarının inhası üzerine atanan memurların kaymakam olduğu ifade edilmiştir.4 5
2.7 Atamaya Yetkili Amirin Disiplin Cezası Verme Yetkisi ile Diğer Yetkileri
657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 126 ıncı maddesinde, uyarma, kınama ve aylıktan kesme cezalarının disiplin amirleri tarafından; kademe ilerlemesinin durdurulması cezasının, memurun bağlı olduğu kurumdaki disiplin kurulunun kararı alındıktan sonra, atamaya yetkili amirler, il disiplin kurullarının kararlarına dayanan hallerde Valiler tarafından verileceği, devlet memurluğundan çıkarma cezasının, amirlerin bu yoldaki isteği üzerine, memurun bağlı bulunduğu kurumun yüksek disiplin kurulu kararı ile verileceği, disiplin kurulu ve yüksek disiplin kurulunun ayrı bir ceza tayinine yetkisi olmadığı, cezayı kabul veya reddedeceği, ret halinde atamaya yetkili amirlerin 15 gün içinde başka bir disiplin cezası vermekte serbest oldukları hüküm altına alınmıştır.
Devlet Memurları Kanununun 126 ncı maddesi ile atamaya yetkili amirlere tanınan disiplin kurulu kararı üzerine Kademe İlerlemesinin Durdurulması Cezası verme yetkisi, Devlet Memurları Disiplin Yönetmeliğinin “Disiplin Kurulu ve Yüksek Disiplin Kurulunun Değerlendirmesi Neticesinde Yetki” başlıklı 27.maddesinde Kademe İlerlemesinin Durdurulması Cezasına ilişkin olarak, ceza teklifinin disiplin kurulu tarafından kabul edilmesi üzerine ceza vermeye yetkili amirlerin, 657 sayılı Kanunun 125 inci maddesinin üçüncü fıkrası hükmünü de dikkate alarak yapacağı değerlendirmeye göre cezayı verebileceği veya gerekçesini de belirtmek suretiyle reddedebileceği belirtilmiştir. Söz konusu yönetmelik maddesinde cezayı verecek disiplin amiri “ceza vermeye yetkili amirler” olarak belirtilmiş ise de, 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 126 ncı maddesi ile bu amirlerin atamaya yetkili amirler olduğu hüküm altına alınmıştır.
Söz konusu maddede yer alan hükümlere göre atamaya yetkili amirler, disiplin kurullarının kararlarına dayanarak, memura kademe ilerlemesinin durdurulması cezası verebileceği veya gerekçesini de belirtmek suretiyle reddedebileceği gibi disiplin kurullarının memur hakkında önerilen kademe ilerlemesinin durdurulması cezası teklifini reddetmesi halinde, 657 sayılı Kanun ile Yönetmelikte belirtilen usul ve esaslara uyulmak kaydıyla gerekçesini de belirtmek suretiyle başka bir ceza (Uyarma, Kınama, Aylıktan Kesme) verebilecek veya disiplin cezası verilmesine yer olmadığına karar verebilecektir.
Devlet memurluğundan çıkarma cezası ise amirlerin bu yoldaki isteği üzerine, memurun bağlı bulunduğu kurumun yüksek disiplin kurulu kararı ile verilmektedir. Devlet Memurları Disiplin Yönetmeliğinin 27 nci maddesinin 2
nci fıkrasına göre, Yüksek Disiplin Kurullarının memur hakkında Devlet Memurluğundan Çıkarma Cezası verilmesi isteminin reddine karar vermesi halinde, yine atamaya yetkili amirler, 657 sayılı Kanun ile Devlet Memurları Disiplin Yönetmeliğinde belirlenen usul ve esaslara uyulmak kaydıyla gerekçesini de belirterek, başka bir disiplin cezası vermeye veya disiplin cezası verilmesine yer olmadığına karar vermeye yetkilidir.
Bunların yanı sıra, atamaya yetkili amirler, 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 56 ncı ve 57 nci maddelerine göre, aday memurlardan adaylık süresi içerisinde temel ve hazırlayıcı eğitim ve staj devrelerinin her birinde başarısız olan ve adaylık süresi içinde hal ve hareketlerinde memuriyetle bağdaşmayacak durumları, göreve devamsızlıkları tespit edilenler ile yine adaylık süresi içinde aylıktan kesme veya kademe ilerlemesinin durdurulması cezası almış olanların, disiplin amirlerinin teklifi üzerine memuriyetini sonlandırabilecek, Kanunun 63 üncü maddesine göre ise işe başlamayan memurların atama işlemlerini iptal edebileceklerdir.
Yine 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu hükümlerine göre atamaya yetkili amir ve makamlar, aday memurların asil memurluğa atanmaları, memurların kademe/derece ilerlemeleri, yer değişiklikleri, verilen disiplin cezalarının kanunda belirtilen sürelerin dolmasına müteakip özlük dosyalarından çıkartılması, görevden uzaklaştırma ve göreve iade gibi işlemleri yerine getirme yetkilerine de haizdirler.
2.8. Devlet Memurları Disiplin Yönetmeliğinde Disiplin Amirlerinin Tespiti ile Görev ve Yetkileri
657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 134 üncü maddesine dayanılarak hazırlanan Devlet Memurları Disiplin Yönetmeliğinin, “Disiplin Amirlerinin Tespiti ile Görev ve Yetkileri” başlıklı 2 nci Kısmının, “Disiplin Amirleri” başlıklı 5 inci maddesi;
“657 sayılı Kanun ve bu Yönetmelik kapsamında disiplin hükümlerinin uygulanması bakımından;
- Cumhurbaşkanı, tüm kamu idarelerinde,
- Bakanlar, bakanlık teşkilatında,
- Üst yöneticiler, başında bulundukları kamu idarelerinde veya kendilerine bağlı birimlerde,
- Bölge müdürleri, taşra teşkilatı bölge kuruluşlarında,
- Valiler, taşra teşkilatı il ve ilçe kuruluşlarında,
- Kaymakamlar, taşra teşkilatı ilçe kuruluşlarında,
- Belediye başkanları, belediye ve bağlı kuruluşlarında,
- Misyon şefleri yurt dışı teşkilatında,
Görevli bütün memurlar hakkında disiplin amirliği yetkisini haizdir.- Taşra teşkilatı bölge kuruluşlarının merkezinin bulunduğu ilin valisi, bölge müdürünün disiplin amiridir.
- Birinci fıkra dışındaki diğer disiplin amirleri; kamu idarelerinin kuruluş ve görev özelliklerine göre hazırlanan ve yürürlüğe konulan özel yönetmelikler ile tespit edilir.
- İl özel idareleri, belediyeler ve bağlı kuruluşları ve bunların üyesi olduğu mahallî idare birliklerinde görevli memurların disiplin amirleri; İçişleri Bakanlığı ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca müştereken hazırlanan ve yürürlüğe konulan yönetmelikte gösterilir.
- Disiplin amiri olarak tespit edilen unvanlara ait kadrolara görevlendirilenler veya bu görevleri vekâleten yürütenler, görevi yürüttükleri sürece disiplin amirliği yetkisini haizdir.”,
Yönetmeliğin, “Disiplin Amirlerinin Görev ve Yetkileri” başlıklı 7.maddesi ise;
“(1) Disiplin amirleri uyarma, kınama ve aylıktan kesme cezalarını vermeye yetkilidir.
- Disiplin amirleri tarafından verilen disiplin cezasına karşı yapılan itirazın kabulü hâlinde disiplin amirleri, kararı gözden geçirerek verilen cezayı hafifletebilir veya tamamen kaldırabilir.
- Disiplin amirliği yetkisi devredilemez.
- Disiplin amirleri, memurların 657 sayılı Kanunun 125 inci maddesinde yer alan disipline aykırı davranışlarını öğrendikleri tarihten itibaren 657 sayılı Kanunda ve ilgili mevzuatında belirtilen süreler içinde disiplin soruşturmasını başlatmak ve gerekli cezayı uygulayarak disiplin cezası verme yetkisinin zaman aşımına uğramasını önlemek zorundadır.
- Disiplin amirleri yetkilerini, ilgili mevzuatın memurlara tanıdığı hakları göz önünde tutarak, hakkaniyet ve eşitliği esas alan bir tutum ve davranış içinde kullanmakla yükümlüdür.”
Yine söz konusu Yönetmeliğin, “Yetkili Disiplin Amirleri” başlıklı 24 üncü maddesi;
“(1) Uyarma, kınama ve aylıktan kesme disiplin cezası gerektiren fiil veya hâli bulunan memurlar hakkında disiplin soruşturması açılması ve ceza verilmesine ilişkin hususlarda yetkili disiplin amirleri, disipline aykırı fiil veya hâlin işlendiği sırada memurun görev yerindeki disiplin amirleridir.”,
Hükümlerine amirdir.
Söz konusu Yönetmelik, disiplin kurullarının kuruluşunu, üyelerinin görev süresini, görüşme ve karar usulünü, hangi memurlar hakkında karar verebileceklerini, disiplin amirlerinin tayin ve tespitinde uygulanacak esasları, kurulların ve disiplin amirlerinin yetki ve sorumlulukları ile disiplin soruşturmalarına ilişkin usul ve esasları belirleyen genel yönetmelik olup, kanun kapsamına giren kurum ve kuruluşlar, Yönetmeliğin 41 inci ve Geçici 1 inci maddesine göre kendi kurumsal disiplin amirleri yönetmeliklerini hazırlayarak, kurumları bünyesinde görev yapan memurların disiplin amirlerini belirleyeceklerdir.
3. DİSİPLİN HUKUKUNDA CUMHURBAŞKANININ YERİ
3.1. Cumhurbaşkanının Disiplin Amirliğinden Kaynaklanan Yetkileri
30.04.2021 tarih ve 31470 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Devlet Memurları Disiplin Yönetmeliğinin 5 inci maddesinin 1/a bendine göre Cumhurbaşkanı, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu ve bu Yönetmelik kapsamında disiplin hükümlerinin uygulanması bakımından tüm kamu idarelerinde görevli bütün memurlar hakkında disiplin amirliği yetkisine haizdir.
Nitekim aynı yetki, bakanlıklarda bakanlara, kamu idarelerinde en üst yöneticiye, bölge kuruluşlarında bölge müdürlerine, taşra il ve ilçe teşkilatlarında valiye, ilçe teşkilatlarında kaymakama, belediyelerde belediye başkanına, yurt dışı teşkilatlarında misyon şeflerine de tanınmıştır. Ancak Cumhurbaşkanı dışında sayılan makamlar, başında bulundukları kurum ve kuruluşların en üst amiri konumundadır.
30.04.2021 tarihinde Devlet Memurları Disiplin Yönetmeliğinin yürürlüğe girmesi ile yürürlükten kaldırılan (mülga) Disiplin Kurulları ve Disiplin Amirleri Hakkında Yönetmelikte, (mülga) başbakan ve bakanların başında bulundukları (mülga) başbakanlık ve bakanlık teşkilatı ile bunlara bağlı kuruluşlarda görevli bütün memurların disiplin amiri oldukları, bu sıfatla haiz bulundukları yetkileri her derecedeki memur hakkında doğrudan kullanabilecekleri, yine disiplin işleriyle ilgili uygulamalarda, kaymakamın ilçe, valilerin il, belediye başkanlarının belediye teşkilatındaki diğer disiplin amirlerine göre en üst disiplin amiri oldukları hüküm altına alınmıştı. Eski yönetmelikte başbakana
tanınan disiplin amirliği yetkisi, yeni yönetmelikte Cumhurbaşkanına tanımlanmış olup, söz konusu yetki Cumhurbaşkanının yürütme yetkisinden kaynaklanmaktadır.
Daha önce mevzuatta ve uygulamada yer almayan bu yetki, Türkiye Cumhuriyeti Anayasasında 6771 sayılı Kanunla yapılan değişiklik ile 09.07.2018 tarihinden itibaren “Parlamenter Hükümet Sisteminden” “Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemine” geçilmesi, yeni sistemde yürütme ve yasamanın ayrılığının düzenlenmesi ve yürütme yetki ve görevinin Cumhurbaşkanına verilmesi ile meydana gelmiştir. Nitekim 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 8 inci maddesi ve 1 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 1 inci maddesinde, Cumhurbaşkanının devletin başı olduğu ve yürütme yetkisinin Cumhurbaşkanına ait olduğu hüküm altına alınmıştır.
09.07.2018 tarihinden önce mevcut olan Parlamenter Hükümet Sisteminde yürütme yetkisine haiz olan (mülga) başbakanın disiplin amirliği yetkisi sadece başında bulunduğu başbakanlık teşkilatı ve başbakanlığa bağlı kuruluşlarda görevli bütün memurları kapsamakta iken, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemine göre yürütme yetkisine haiz olan Cumhurbaşkanı, Devlet Memurları Disiplin Yönetmeliğinin 5 inci maddesinin 1/a bendi ile 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu ve bu Yönetmelik kapsamında disiplin hükümlerinin uygulanması bakımından tüm kamu idarelerinde görevli bütün memurlar hakkında disiplin amirliği yetkisine haiz kılınmıştır.
Söz konusu yetki ile Cumhurbaşkanı 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu ve Devlet Memurları Disiplin Yönetmeliği kapsamında disiplin amirlerine tanınan yetkileri, tüm kamu idarelerinde görevli bütün memurlar hakkında kullanabilecektir.
Eski ve yeni yönetmelik hükümleri ile eski ve yeni hükümet sistemleri karşılaştırıldığında, Cumhurbaşkanına tanınan disiplin amirliği yetkisi, sayıları milyonları bulan ve 657 sayılı Kanuna tabi çalışan kamu görevlilerinin tamamını kapsayan bir hüküm niteliğindedir. Nitekim Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığının 2022 yılı Kamu Sektörü İstihdam Sayılarına ilişkin tabloda sadece genel bütçeli idareler kapsamında, 2.537.881 adet kadrolu personel bulunduğu görülmektedir.6
3.2. Cumhurbaşkanının Atama Yetkisinden Kaynaklanan Yetkileri
10.07.2018 tarihli ve 30474 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 3 sayılı Üst Kademe Kamu Yöneticileri ile Kamu Kurum ve Kuruluşlarında Atama Usullerine Dair Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 2 nci maddesinde, Anayasanın 104 üncü maddesine göre yürütme yetkisinin sahibi olan Cumhurbaşkanının, atamaya yetkili amirlere ait yetkilere haiz olduğu, söz konusu kararnameye ekli (I) sayılı cetvelde yer alan kadro, pozisyon ve görevlere Cumhurbaşkanı kararıyla, (II) sayılı cetvelde yer alan kadro, pozisyon ve görevlere Cumhurbaşkanı onayı ile atama yapılacağı ifade edilmiştir.
Böylelikle, Cumhurbaşkanı, atamaya yetkili olduğu kadro ve pozisyonlar için, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu ve Devlet Memurları Disiplin Yönetmeliği kapsamında atamaya yetkili amirlere tanınan disiplin işlemlerine ait yetkileri kullanabilecektir.
Söz konusu kararnameye ekli I sayılı cetvelde yer alan ve Cumhurbaşkanı kararı ile ataması yapılan kadro ve pozisyonlar ile II sayılı cetvelde yer alan ve Cumhurbaşkanı onayı ile ataması yapılan kadro ve pozisyonlardan bazı örnekler ve söz konusu kadro ve pozisyonların bağlı/ilgili/ilişkili olduğu kurumlara ilişkin tabloya önemine binaen aşağıda yer verilmiştir.
10.07.2018 tarihli ve 30474 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 3 sayılı Üst Kademe Kamu Yöneticileri ile Kamu Kurum ve Kuruluşlarında Atama Usullerine Dair Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 2 nci maddesinde, Anayasanın 104 üncü maddesine göre yürütme yetkisinin sahibi olan Cumhurbaşkanının, atamaya yetkili amirlere ait yetkilere haiz olduğu, söz konusu kararnameye ekli (I) sayılı cetvelde yer alan kadro, pozisyon ve görevlere Cumhurbaşkanı kararıyla, (II) sayılı cetvelde yer alan kadro, pozisyon ve görevlere Cumhurbaşkanı onayı ile atama yapılacağı ifade edilmiştir.
Böylelikle, Cumhurbaşkanı, atamaya yetkili olduğu kadro ve pozisyonlar için, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu ve Devlet Memurları Disiplin Yönetmeliği kapsamında atamaya yetkili amirlere tanınan disiplin işlemlerine ait yetkileri kullanabilecektir.
Söz konusu kararnameye ekli I sayılı cetvelde yer alan ve Cumhurbaşkanı kararı ile ataması yapılan kadro ve pozisyonlar ile II sayılı cetvelde yer alan ve Cumhurbaşkanı onayı ile ataması yapılan kadro ve pozisyonlardan bazı örnekler ve söz konusu kadro ve pozisyonların bağlı/ilgili/ilişkili olduğu kurumlara ilişkin tabloya önemine binaen aşağıda yer verilmiştir.
| I SAYILI CETVEL | BAĞLI/İLGİLİ/ İLİŞKİLİ KURUM | II SAYILI CETVEL | BAĞLI/İLGİLİ/ İLİŞKİLİ KURUM |
| Diyanet İşleri Başkanı | Cumhurbaşkanlığı | Adli Tıp Kurumu Başkan Yardımcıları, İhtisas Kurulları Başkan Ve Üyeleri | Adalet Bakanlığı |
| Milli İstihbarat Teşkilatı Başkanı | Adalet Bakanlığı Teftiş Kurulu Başkan Yardımcıları | ||
| Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreteri | Çalışma Ve Sosyal Güvenlik Eğitim Araştırma Merkezi Başkanı | Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı | |
| Devlet Denetleme Kurulu Başkan Ve Üyeleri | Sosyal Güvenlik Kurumu Yönetim Kurulu Üyeleri | ||
| Savunma Sanayii Başkanı | Türkiye İş Kurumu Yönetim Kurulu Üyeleri | ||
| Cumhurbaşkanlığı Ofis Başkanları | Toplu Konut İdaresi Başkan Yardımcıları | ||
| Cumhurbaşkanlığına Bağlı Kurum Ve Kurul Başkanları | İller Bankası Genel Müdür Yardımcıları |
| Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu Başkan Ve Üyeleri | İklim Değişikliği Başkan Yardımcıları | Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı | |
| Diyanet İşleri Başkanlığı Rehberlik Ve Teftiş Başkanı | Dışişleri Bakanlığı Teftiş Kurulu Üyeleri | Dışişleri Bakanlığı | |
| Diyanet İşleri Başkan Yardımcıları | Diplomasi Akademisi Başkanı | ||
| Milli İstihbarat Teşkilatı Başkan Yardımcıları, Milli İstihbarat Teşkilatı Başkanlığı Başkanları | Türk Akreditasyon Kurumu Genel Sekreter Yardımcıları | ||
| Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreter Yardımcıları | Türkiye İstatistik Kurumu Başkan Yardımcıları | Hazine ve Maliye Bakanlığı | |
| Savunma Sanayii Başkan Yardımcıları | Hazine Kontrolörleri | ||
| Cumhurbaşkanlığına Bağlı Kurum Ve Kurul Başkan Yardımcıları | Gelir İdaresi Daire Başkanları | ||
| Basın İlan Kurumu Genel Müdürü | Vergi Denetim Kurulu Başkan Yardımcıları | ||
| Türkiye Varlık Fonu Yönetim Kurulu Başkanı, Genel Müdürü Ve Yönetim Kurulu Üyeleri | Milli Piyango İdaresi Yönetim Kurulu Üyeleri | ||
| Adli Tıp Kurumu Başkanı | Adalet Bakanlığı | Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Para Politikası Kurulu Üyesi | |
| Türkiye Adalet Akademisi Başkanı | Defterdarlar | ||
| Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanı | Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı | Vergi Dairesi Başkanları | |
| Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı Rehberlik Ve Teftiş Başkanı | Hazine Ve Maliye Bakanlığı Teftiş Başkan Yardımcıları | ||
| Sosyal Güvenlik Kurumu Başkan Yardımcıları | Hazine Kontrolörleri Kurulu Başkan Yardımcıları | ||
| Toplu Konut İdaresi Başkanı | Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı | Afet Ve Acil Durum Yönetimi Başkan Yardımcıları | İçişleri Bakanlığı |
| İller Bankası Genel Müdürü | Polis Akademisi Başkanı | ||
| İklim Değişikliği Başkanı | İl Emniyet Müdürleri | ||
| Büyükelçiler, Daimi Temsilci/ Delegeler | Vali Yardımcıları,Hudut Mülki İdare Amirleri Ve Kaymakamlar |
| Dışişleri Bakanlığı Stratejik Araştırmalar Merkezi Başkanı | Dışişleri Bakanlığı | Bakanlık Daire Başkanları | İlgili Bakanlık |
| Türk Akreditasyon Kurumu Genel Sekreteri | Bakanlık Müfettişleri (Adalet, Mülkiye, Vergi Ve İş Müfettişleri Dâhil) | ||
| Avrupa Birliği Eğitim Ve Gençlik Merkezi Başkanı | Bakanlıklardaki Kurul Üyeleri | ||
| Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Başkanı | Hazine ve Maliye Bakanlığı | Bakanlık İl Müdürleri | |
| Özelleştirme İdaresi Başkanı | I.Hukuk Müşavirleri, (Bakanlık Bağlı, İlgili, İlişkili Kuruluşları) | İlgili Bakanlık, kurum, kuruluş | |
| İç Denetim Koordinasyon Kurulu Üyeleri | Genel Müdür Yardımcıları (Bağlı, İlgili, İlişkili Kuruluşlar Dâhil) | ||
| Gelir İdaresi Başkanı | Daimi Temsilci Yardımcıları, | ||
| Türkiye İstatistik Kurumu Başkanı | Cumhurbaşkanlığı İle Bakanlık Ve Bağlı İlgili,İlişkili Kuruluşlarının Yurtdışı Sürekli Görevlerine atanacaklar | ||
| Merkez Bankası Başkan Yardımcıları | Kamu İktisadi Teşebbüsleri Yönetim Kurulu Üyeleri | ||
| Vergi Denetim Kurulu Başkanı | Atatürk Kültür, Dil Ve Tarih Yüksek Kurumu Bağlı Kurum Başkanları | Kültür ve Turizm Bakanlığı | |
| Gelir İdaresi Başkan Yardımcıları | Türk İşbirliği Ve Koordinasyon Ajansı Başkan Yardımcıları | ||
| Özelleştirme İdaresi Başkan Yardımcıları | Vakıflar Meclisi Üyeleri Bölge Müdürleri (Bağlı, İlgili, İlişkili Kuruluşlar Dahil) | ||
| Valiler | İçişleri Bakanlığı | Vakıflar Genel Müdürlüğü Rehberlik Ve Teftiş Başkanı | |
| Afet Ve Acil Durum Yönetimi Başkanı | Bölge Kalkınma İdaresi Başkan Yardımcıları | ||
| Göç İdaresi Başkanı | Türk Patent Ve Marka Kurumu Başkan Yardımcıları Ve Yönetim Kurulu Üyeleri | ||
| Göç İdaresi Başkan Yardımcıları | Küçük Ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme Ve Destekleme İdaresi Başkan Yardımcıları |
| Göç İdaresi Başkanlığı Rehberlik ve Denetim Başkanı | Türkiye Bilimsel Ve Teknolojik Araştırma Kurumu Başkan Yardımcıları | Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı | |
| Bakan Yardımcıları | İlgili Bakanlık | Türkiye Bilimsel Ve Teknolojik Araştırma Kurumu Yönetim Kurulu Üyeleri | |
| Bakanlıkların, Teftiş Kurulu, Teftiş, Rehberlik Ve Teftiş, Rehberlik Ve Denetim, Denetim Hizmetleri Başkanları İle Diğer Kurul Başkanları | Türkiye Uzay Ajansı Başkan Yardımcıları | ||
| Düzenleyici Ve Denetleyici Kurumlar Başkan Ve Üyeleri (RTÜK ve Kişisel Verileri Koruma Kurulunun TBMM tarafından seçilen üyeleri hariç) | İlgili Bakanlık, kurum, kuruluş | Helal Akreditasyon Kurumu Yönetim Kurulu Üyeleri | Ticaret Bakanlığı |
| Genel Müdürler | Ulaşım Emniyeti İnceleme Merkezi Başkanı | Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı | |
| Strateji Geliştirme Başkanları | Bölge Liman Başkanları | ||
| Türkiye Radyo – Televizyon Kurumu Genel Müdürü | Kültür ve Turizm Bakanlığı | Ulusal Deniz Emniyeti Başkanı | |
| Türkiye Radyo – Televizyon Kurumu Yönetim Kurulu Başkan Ve Üyeleri | |||
| Yunus Emre Vakfı Mütevelli Heyet Üyeleri | |||
| Türk İşbirliği Ve Koordinasyon Ajansı Başkanı | |||
| Yurtdışı Türkler Ve Akraba Topluluklar Başkanı | |||
| Atatürk Kültür, Dil Ve Tarih Yüksek Kurumu Başkanı | |||
| Çanakkale Savaşları Ve Gelibolu Tarihi Alan Başkanı |
| Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanı | |||
| Yurtdışı Türkler Ve Akraba Topluluklar Başkan Yardımcıları | |||
| Küçük Ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme Ve Destekleme İdaresi Başkanı | Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı | ||
| Türk Patent Ve Marka Kurumu Başkanı | |||
| Bölge Kalkınma İdaresi Başkanları | |||
| Türkiye Bilimsel Ve Teknolojik Araştırma Kurumu Başkanı | |||
| Türkiye Uzay Ajansı Başkanı | |||
| Türkiye Bilimler Akademisi Başkanı |
Söz konusu tablodan anlaşılacağı üzere, Cumhurbaşkanı kararı veya onayı ile ataması yapılan kadro ve pozisyonların çoğunluğu, Cumhurbaşkanlığından ziyade herhangi bir bakanlığa bağlı, ilgili veya ilişkili olarak görev yapan kurum ve kuruluşlara aittir. Söz konusu kadro ve pozisyonları biraz daha irdelediğimizde örneğin; Valiler, Vali Yardımcıları, Kaymakamlar, İl Emniyet Müdürleri, İl Defterdarları, Vergi Dairesi Başkanları, Genel Müdür ve Genel Müdür Yardımcıları, Bakanlıkların Daire Başkanları, Bakanlık Müfettişleri (Adalet, Mülkiye, Vergi ve İş Müfettişleri Dâhil), Bakanlıklardaki Kurul Üyeleri, Bakanlık İl Müdürleri gibi unvanlar, ülke genelinde 81 il ve 922 ilçeye dağılan ve sayıları oldukça fazla olan kadrolardır. Örneğin, sadece Vergi Denetim Kurulu Başkanlığının 2021 yılı Birim Faaliyet Raporunda yer alan kadrolara ilişkin tabloya bakıldığında, 1.164 adet Vergi Başmüfettişi, 5.588 adet Vergi Müfettişi, 981 adet Vergi Müfettiş Yardımcısı bulunduğu anlaşılmaktadır.7
3.3. Cumhurbaşkanının Vereceği Disiplin Cezalarına Karşı Yapılacak İtirazlar
Yönetmelik kapsamında disiplin hükümlerinin uygulanması bakımından tüm kamu idarelerinde görevli bütün memurlar hakkında disiplin amirliği yetkisini kullanabileceği, başka bir ifadeyle memurlara uyarma, kınama ve aylıktan kesme cezalarını uygulayabileceği ortaya çıkmaktadır.
Yine Cumhurbaşkanının, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu ile atamaya yetkili amirlere tanınan yetkilere istinaden, atama yetkisine haiz olduğu kadro ve pozisyonlar hakkında, disiplin kurullarının kararlarına dayanarak, kademe ilerlemesinin durdurulması cezası uygulayabileceği veya gerekçesini de belirtmek suretiyle ceza teklifini reddedebileceği gibi, disiplin kurullarının memur hakkında önerilen kademe ilerlemesinin durdurulması cezası teklifini reddetmesi halinde, 657 sayılı Kanun ile Yönetmelikte belirtilen usul ve esaslara uyulmak kaydıyla gerekçesini de belirtmek suretiyle başka bir ceza (Uyarma, Kınama, Aylıktan Kesme) uygulanmasına veya disiplin cezası verilmesine yer olmadığına karar verebileceği anlaşılmaktadır.
Devlet Memurları Disiplin Yönetmeliğinin 27 nci maddesinin 2 nci fıkrasına göre, Yüksek Disiplin Kurullarının memur hakkında Devlet Memurluğundan Çıkarma Cezası verilmesi isteminin reddine karar vermesi halinde, yine atamaya yetkili amirler, 657 sayılı Kanun ile Devlet Memurları Disiplin Yönetmeliğinde belirlenen usul ve esaslara uyulmak kaydıyla gerekçesini de belirterek, başka bir disiplin cezası vermeye veya disiplin cezası verilmesine yer olmadığına karar vermeye yetkilidir.
Disiplin amirleri ve disiplin kurulları tarafından verilen disiplin cezalarına karşı kullanılacak itiraz hakkı, 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun “İtiraz” başlıklı 135 inci maddesinde,
“Disiplin amirleri tarafından verilen uyarma, kınama ve aylıktan kesme cezalarına karşı disiplin kuruluna, kademe ilerlemesinin durdurulması cezasına karşı yüksek disiplin kuruluna itiraz edilebilir.
İtirazda süre, kararın ilgiliye tebliği tarihinden itibaren yedi gündür. Süresi içinde itiraz edilmeyen disiplin cezaları kesinleşir.
İtiraz mercileri, itiraz dilekçesi ile karar ve eklerinin kendilerine intikalinden itibaren otuz gün içinde kararlarını vermek zorundadır.
İtirazın kabulü hâlinde, disiplin amirleri kararı gözden geçirerek verilen cezayı hafifletebilir veya tamamen kaldırabilirler.
Disiplin cezalarına karşı idari yargı yoluna başvurulabilir.” ,
Şeklinde düzenlenmiş olup, aynı hükümlere 30.04.2021 tarihli Devlet
Memurları Disiplin Yönetmeliğinin 35 incimaddesinde de yer verilmiştir.
30.04.2021 tarihli Devlet Memurları Disiplin Yönetmeliğinin “Yetkili Disiplin
Kurulları” başlıklı 25 inci maddesinde,
“(1) Kademe ilerlemesinin durdurulması cezası teklifini ve uyarma, kınama ve aylıktan kesme cezalarına karşı yapılan itirazları değerlendirmeye yetkili disiplin kurulu, disipline aykırı fiil veya hâlin işlendiği sırada memurun görev yerindeki disiplin kuruludur. Ancak;
- Kademe ilerlemesinin durdurulması cezası teklifini inceleme yönünden;
- Cumhurbaşkanınca atanmış olan memurlar hakkında merkez teşkilatı disiplin kurulu,
- Cezanın, bakan veya üst yönetici tarafından verilecek olması hâlinde ilgisine göre bakanlık veya kamu idaresi merkez teşkilatı disiplin kurulu,
- Doğrudan merkeze bağlı taşra teşkilatında çalışmakta olan memurlar hakkında merkez teşkilatı disiplin kurulu,
- Disiplin cezalarına yapılan itirazları inceleme yönünden;
- Taşra teşkilatında görevli memurlar hakkında bakan veya üst yönetici tarafından verilen uyarma, kınama ve aylıktan kesme cezaları hakkında ilgisine göre bakanlık veya kamu idaresi merkez teşkilatı disiplin kurulu,
- Bölge müdürüne vali tarafından verilen uyarma, kınama ve aylıktan kesme cezaları hakkında merkez teşkilatı disiplin kurulu,
- Doğrudan merkeze bağlı taşra teşkilatında görevli memurlara verilen uyarma, kınama ve aylıktan kesme cezaları hakkında merkez teşkilatı disiplin kurulu, yetkilidir.”
Söz konusu yönetmeliğin “Yetkili Yüksek Disiplin Kurulları” başlıklı
26.maddesinde ise,
“(1) Amirlerin bu yoldaki isteği üzerine Devlet memurluğundan çıkarma cezasını vermeye ve kademe ilerlemesinin durdurulması cezasına karşı yapılan itirazları değerlendirmeye, memurun bağlı bulunduğu kamu idaresinin yüksek disiplin kurulu yetkilidir.
(2) Mahallî idarelerde görev yapan memurlar hakkında Devlet memurluğundan çıkarma cezası vermeye ve kademe ilerlemesinin durdurulması cezasına karşı
yapılan itirazları değerlendirmeye İçişleri Bakanlığı yüksek disiplin kurulu yetkilidir.”
Hükümlerine yer verilmiştir.
Cumhurbaşkanınca atanmış olan memurlar hakkında uygulanacak Kademe İlerlemesinin Durdurulması Cezası teklifinin değerlendirilmesine ilişkin Yönetmeliğin 25/a-1 maddesi ile özel bir düzenleme yapılarak, bu durumda yetkili disiplin kurulunun memurun görev yaptığı kurumun merkez teşkilatı disiplin kurulu olduğu hüküm altına alınmıştır.
Söz konusu yönetmelik hükümlerine göre, disiplin amirleri tarafından verilen uyarma, kınama, aylıktan kesme cezalarına karşı yapılacak itirazları değerlendirme merci, disipline aykırı fiil veya hâlin işlendiği sırada memurun görev yerindeki disiplin kurulu olup, devlet memurluğundan çıkarma cezasını vermeye ve kademe ilerlemesinin durdurulması cezasına karşı yapılan itirazları değerlendirmeye, memurun bağlı bulunduğu kamu idaresinin yüksek disiplin kurulu yetkilidir.
Devlet Memurları Disiplin Yönetmeliğinin, “Disiplin Kurulları” başlıklı 8 inci
maddesinde;
“(1) Disiplin ve soruşturma işlemlerinde 657 sayılı Kanun, bu Yönetmelik ve ilgili mevzuat gereğince verilen görevleri yapmak üzere;
- Kamu idarelerinin merkez teşkilatlarında disiplin kurulu,
- Taşra teşkilatları için illerde müşterek bir il disiplin kurulu,
- İl milli eğitim müdürlüklerinde il milli eğitim disiplin kurulu,
- Taşra teşkilatı bölge kuruluşlarının bölge merkezinde bölge disiplin kurulu,
- İl özel idarelerinde il özel idare disiplin kurulu,
- Büyükşehir belediyeleri ve diğer belediyelerde belediye disiplin kurulu,
- Mahallî idare birliklerinde birlik disiplin kurulu, kurulur.
(2) Kefalet sandıkları, kamu idarelerindeki döner sermayeli kuruluşlarda ve kanunlarla kurulan fonlarda görevli memurların disiplin işlerinde, bu kuruluşların bağlı, ilgili veya ilişkili oldukları kamu idarelerindeki disiplin kurulları yetkilidir.”
Hükümleri ile kanuna tabi kamu kurum ve kuruluşlarında görev yapacak disiplin kurulları tanımlanmıştır. Ayrıca söz konusu yönetmeliğin 9 uncu maddesi ile kamu idarelerinin merkez teşkilatlarındaki disiplin kurullarının nasıl oluşturulacağı belirlenmiştir.
Söz konusu hükümler birlikte değerlendirildiğinde, Cumhurbaşkanının Devlet Memurları Disiplin Yönetmeliğinin 5 nci maddesinin 1/a bendi ile tüm kamu idarelerinde görevli bütün memurlar hakkında disiplin amirliği yetkisini kullanarak uygulayacağı uyarma, kınama ve aylıktan kesme cezalarına karşı 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 135 inci maddesine göre yapılacak itirazları değerlendirme mercinin, disipline aykırı fiil veya hâlin işlendiği sırada memurun görev yerindeki disiplin kurulu olduğu,
Cumhurbaşkanınca atanmış memurlar hakkında uygulanacak kademe ilerlemesinin durdurulması cezası teklifi değerlendirmesinin, memurun görev yaptığı kurumun merkez teşkilatı disiplin kurulu tarafından yürütüleceği, kurul kararı üzerine atamaya yetkili amir olan Cumhurbaşkanı tarafından verilecek cezaya ilişkin itirazların ise memurun bağlı bulunduğu kamu idaresinin yüksek disiplin kurulu tarafından değerlendirileceği anlaşılmaktadır.
4. DEĞERLENDİRME
Disiplin Hukukunda, disiplin cezası verme yetkisi, memurun disiplin cezası verilmesine ilişkin fiili işlediği sırada görevli olduğu yerdeki disiplin amirine aittir. Bu durum Devlet Memurları Disiplin Yönetmeliğinin 24 üncü maddesi ile hüküm altına alınmakla birlikte, disiplin cezası vermeye yetkili disiplin amirinin kim olduğu, kanun kapsamına giren kurum ve kuruluşlarca kendi kuruluş ve görev özelliklerine göre hazırlayıp yürürlüğe koydukları kurumsal disiplin amirleri yönetmelikleri ile belirlenmektedir. Böylece kurumların merkez, yurtdışı, taşra ve varsa diğer birimlerinde görev yapan memurlara, uyarma, kınama, aylıktan kesme cezalarını vermeye yetkili disiplin amirleri mevzuatla hüküm altına alınmaktadır. Söz konusu yönetmeliklerle tespit edilen disiplin amirleri dışında memura başka bir amirin disiplin cezası verme yetkisi bulunmamakta ve disiplin amirliği yetkisi devredilememektedir.
Mevzuat hükümleri bir arada değerlendirildiğinde, memura disiplin cezası
verme yetkisi,
- Devlet Memurları Disiplin Yönetmeliğinin 5 inci maddesi ile disiplin amirliği yetkisine haiz olanlara,
- Memurun disiplin cezası gerektiren fiili işlediği tarihte görevli olduğu
yerdeki disiplin amirine,
- Kurumsal disiplin amirleri yönetmelikleri ile tespit edilen disiplin amirlerine,
aittir.
Bu ayırım hangi amirin ceza verme yetkisi olduğu hususunda çelişki yaratsa da, asıl yetki, memurun disiplin cezası gerektiren fiili işlediği tarihte görevli olduğu yerdeki disiplin amirine aittir. Çünkü, memurlar özlük haklarının bağlı olduğu birimler dışında başka birim, kurum, kuruluş vb. yerlerde geçici görevlendirilebilmekte, atanma yolu ile unvan ve kurum değiştirebilmekte, başka yerlere tayin olabilmektedir.
Dolayısıyla disiplin cezasını gerektiren fiili işleyen memur, söz konusu fiili geçici görevli olduğu yerde işlemiş ise, kurumsal disiplin amirleri yönetmeliğinde belirlenen disiplin amiri yerine geçici görevli olduğu yerdeki disiplin amiri, fiil tarihinden ceza verilmesine kadar olan sürede başka kurum veya birime nakil veya tayin olmuş ise, yine fiili işlediği yerdeki disiplin amiri tarafından gerekli idari işlemler yapılarak ceza uygulamasına gidilecektir. Disiplin amirliği yetkisi kişiye değil, makama ve unvana verilmiş bir yetkidir. Fiil sırasında ceza vermeye görevli ve yetkili olan disiplin amirinin değişmesinin, idari işlemlere herhangi bir etkisi yoktur. Yeni görevlendirilen amir, memur hakkında idari işlemleri yürütmeye yetkilidir.
30.04.2021 tarih ve 31470 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Devlet Memurları Disiplin Yönetmeliğinin, 5 nci maddesinin 1/a bendi ile Cumhurbaşkanının 657 sayılı Kanun ve bu Yönetmelik kapsamında disiplin hükümlerinin uygulanması bakımından tüm kamu idarelerinde görevli bütün memurlar hakkında disiplin amirliği yetkisine haiz olması, Devlet Memurları Disiplin Yönetmeliğinin 24 üncü maddesinde yer alan disiplin cezası verme yetkisinin memurun disiplin cezası verilmesine ilişkin fiili işlediği sırada görevli olduğu yerdeki disiplin amirine ait olduğu hükmü ve kanun kapsamına giren kurum ve kuruluşlarca kendi kuruluş ve görev özelliklerine göre hazırlayıp yürürlüğe koydukları kurumsal disiplin amirleri yönetmeliklerinde tespit edilen disiplin amirlerine aykırılık teşkil etmektedir. Çünkü sayıları milyonları bulan kamu görevlilerinin azınlığı Cumhurbaşkanına bağlı veya Cumhurbaşkanlığında görevli olarak çalışmaktadır. Nitekim bu durumda olan kadro ve pozisyonlardan hangilerinin disiplin amirinin Cumhurbaşkanı olduğu, Cumhurbaşkanlığı teşkilatının kurumsal disiplin amirleri yönetmeliği ile belirlenmiş olmalıdır.8
3 sayılı Üst Kademe Kamu Yöneticileri ile Kamu Kurum ve Kuruluşlarında Atama Usullerine Dair Cumhurbaşkanlığı Kararnamesine ekli cetvellerde sayılan ve Cumhurbaşkanı kararı veya onayı ile atanan kadro ve pozisyonların disiplin amirlerine ilişkin örnek vermek gerekirse 22.02.2022 tarihli ve 31758 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Hazine Ve Maliye Bakanlığı Disiplin Amirleri Yönetmeliğinin ekli cetvelinde, Bakan Yardımcısının, Teftiş Başkanının, Vergi Denetim Kurulu Başkanının, Hazine Kontrolörleri Kurulu Başkanının disiplin amiri Bakan, Genel Müdürlerin disiplin amirinin Bakan Yardımcısı, Genel Müdür Yardımcılarının disiplin amirinin Genel Müdür, Daire Başkanlarının disiplin amirinin ise ilgili Genel Müdür Yardımcısı olduğu, yani sayılan unvanların birlikte çalıştıkları ve bağlı oldukları üst amirlerin disiplin amiri olduğu görülecektir.9
Konuya ilişkin farklı ve daha somut bir örnek vermek gerekirse, Hazine ve Maliye Bakanlığının bağlı kuruluşu olan Gelir İdaresi Başkanlığının en üst amiri olan Gelir İdaresi Başkanı, 3 sayılı Üst Kademe Kamu Yöneticileri ile Kamu Kurum ve Kuruluşlarında Atama Usullerine Dair Cumhurbaşkanlığı Kararnamesine ekli I sayılı cetvelde yer alan ve Cumhurbaşkanı kararı ile ataması yapılan bir makam olup, kuruma ait görevlerin yürütülmesinden doğrudan Bakana karşı sorumludur.
Gelir İdaresi Başkanının atamaya yetkili amiri Cumhurbaşkanı, disiplin amiri ise 18.06.2022 tarihli ve 31870 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren “Gelir İdaresi Başkanlığı Disiplin Amirleri Yönetmeliği” eki cetveline göre Hazine ve Maliye Bakanı’dır.
Gelir İdaresi Başkanı hakkında uyarma, kınama, aylıktan kesme cezalarını uygulamaya disiplin amiri olan Bakan ile birlikte tüm kamu idarelerinde görevli bütün memurlar hakkında disiplin amirliği yetkisine haiz olan Cumhurbaşkanı da yetkilidir.
Gelir İdaresi Başkanına, Bakan veya Cumhurbaşkanı tarafından verilecek uyarma, kınama ve aylıktan kesme cezalarına karşı yapılacak itirazı değerlendirmeye, Hazine ve Maliye Bakanlığı bünyesinde kurulan Merkez Disiplin Kurulu yetkilidir. Yine Gelir İdaresi Başkanı hakkında Kademe İlerlemesinin Durdurulması cezası teklifinin bakanlık bünyesinde Merkez Disiplin Kurulu tarafından kabul edilmesi üzerine, atamaya yetkili amir olan Cumhurbaşkanı tarafından ceza uygulamasına gidilebilecek ve söz konusu cezaya itiraz merci ise bakanlık bünyesinde mevcut Yüksek Disiplin Kurulu olacaktır.
Konuya kadro sayıları daha fazla olan Bakanlık Müfettişleri açısından bakıldığında, Bakanlık Müfettişlerinin ataması 3 sayılı Üst Kademe Kamu Yöneticileri ile Kamu Kurum ve Kuruluşlarında Atama Usullerine Dair Cumhurbaşkanlığı Kararnamesine ekli II sayılı cetvele göre Cumhurbaşkanı onayı ile yapılmakta olup, örneğin Hazine ve Maliye Bakanlığına bağlı Vergi Denetim Kurulu Başkanlığında görevli Vergi Başmüfettişlerinin disiplin amiri Hazine Ve Maliye Bakanlığı Disiplin Amirleri Yönetmeliği eki cetveline göre Vergi Denetim Kurulu Başkanıdır. Sayıları bir hayli fazla olan Vergi Müfettişi kadrolarında bulunanlar hakkında yürütülecek disiplin işlemlerinde, atamaya yetkili amirin karar vereceği dosyalarda Cumhurbaşkanının uzun süreli mesai harcaması gerekebilecektir.
Cumhurbaşkanının, yürütme yetkisinden kaynaklı olarak tanınan ve tüm kamu görevlilerini kapsayan disiplin amirliği yetkisi, bakanlıklarda bakanlara, kamu idarelerinde en üst yöneticiye, bölge kuruluşlarında bölge müdürlerine, taşra il ve ilçe teşkilatlarında valiye, ilçe teşkilatlarında kaymakama, belediyelerde belediye başkanına, yurt dışı teşkilatlarında misyon şeflerine de tanınmış olsa da, bu makamlar, başında bulundukları kurum ve kuruluşların en üst amiri konumundadır. Diğer bir ifadeyle bu makamlar disiplin amiri oldukları kamu görevlileri ile aynı teşkilat içerisinde görev yapmaktadırlar. Oysa Cumhurbaşkanına, yürütme yetkisi sebebi ile kamu görevlisinin Cumhurbaşkanına bağlı veya Cumhurbaşkanlığında görevli olup olmadığına, fiilin işlendiği sırada memurun görevli olduğu yerdeki veya kurumsal disiplin amirleri yönetmeliklerinde belirlenen disiplin amirinin kim olduğuna bakılmaksızın çok geniş bir yetki tanımlaması yapıldığı anlaşılmaktadır.
Cumhurbaşkanının 657 sayılı Kanun ve bu Yönetmelik kapsamında disiplin hükümlerinin uygulanması bakımından tüm kamu idarelerinde görevli bütün memurlar hakkında disiplin amirliği yetkisine haiz olmasının, yönetmeliğe konulan özel hüküm nedeniyle kabul edilebilir bir durum olmakla birlikte, uygulamada çok sık karşılaşılacak bir durum olmadığı da değerlendirilebilir.
657 sayılı Devlet Memurları Kanununun “İtiraz” başlıklı 135 inci maddesine göre disiplin amirleri tarafından verilen uyarma, kınama ve aylıktan kesme cezalarına karşı disiplin kurullarına, kademe ilerlemesinin durdurulması cezasına karşı yüksek disiplin kurullarına itiraz edilmektedir. Örneğin, il (taşra) teşkilatında görev yapan bir memura İl Disiplin Kurulu kararına dayanarak Vali (atamaya yetkili amir) tarafından verilen Kademe İlerlemesinin Durdurulması cezasına karşı itiraz, merkez teşkilatta (Bakanlık) mevcut Yüksek Disiplin
Kuruluna yapılmaktadır. Yine il (taşra) teşkilatında görev yapan bir memura 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 125 inci maddesine göre disiplin amirleri tarafından verilen uyarma, kınama, aylıktan kesme cezalarına karşı itiraz, valilikler bünyesinde mevcut olan il disiplin kurullarına yapılmaktadır. Merkez teşkilatta görev yapan memurlar hakkında uygulanan disiplin cezalarına karşı itirazlar ise merkez teşkilatı bünyesinde görev yapan merkez disiplin kurulları ve yüksek disiplin kurulları tarafından değerlendirilmektedir. Dolayısıyla, tıpkı memura disiplin cezası verme yetkisinin, disiplin cezası gerektiren fiili işlediği tarihte görevli olduğu yerdeki disiplin amirine ait olduğu gibi, cezalara karşı itirazın değerlendirmesinde de disipline aykırı fiil veya hâlin işlendiği sırada memurun görev yerindeki disiplin kurulları yetkilidir.
657 sayılı Devlet Memurları Kanunu ve Devlet Memurları Disiplin Yönetmeliği, itiraz mercilerini, disiplin cezalarını uygulayan disiplin amirlerinden daha üst makamlar ve kurullar şeklinde tanımlamış, böylece uygulanan cezaların tarafsız, objektif ve etik ilkelere uygun bir şekilde değerlendirilmesi amaçlanmıştır.
Oysa Devlet teşkilatının en üst makamı ve yürütme organının başı olan Cumhurbaşkanının atamaya yetkili amiri olduğu kadro ve pozisyonlar için disiplin cezası verme yetkilerini kullanması durumunda, itiraz işlemleri memurun görev yaptığı kurumun merkez teşkilatı disiplin kurulu tarafından yürütülecek, Cumhurbaşkanının diğer tüm kamu görevlileri için disiplin amirliği yetkisini kullanarak uygulayacağı uyarma, kınama ve aylıktan kesme cezalarına karşı itiraz işlemleri ise disipline aykırı fiil veya hâlin işlendiği sırada memurun görev yerindeki disiplin kurulları tarafından yerine getirilecek olup, söz konusu kurullar cezayı uygulayan makamdan daha üst pozisyona sahip olmayacaklardır.
Son olarak, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu ile disiplin amirleri ve disiplin kurulları tarafından verilen disiplin cezası kararlarına karşı idari yargıya başvurma hakkı tanınarak, kamu idaresinden ve kurullardan bağımsız olarak uygulanan cezaların usul ve esas yönleri ile hukuka ve mevzuata uygunluğunun değerlendirilebilmesine imkan tanınmıştır.
5. SONUÇ
30.04.2021 tarih ve 31470 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Devlet Memurları Disiplin Yönetmeliğinin, 5 nci maddesinin 1/a bendi ile Cumhurbaşkanının 657 sayılı Kanun ve bu Yönetmelik kapsamında disiplin hükümlerinin uygulanması bakımından tüm kamu idarelerinde görevli bütün memurların disiplin amiri olarak tanımlanmasının, Cumhurbaşkanlığı makamının görev ve sorumlulukları ile bağdaşmadığı, devletin en üst yöneticisi
konumunda olan, ulusal ve uluslararası konularda çok daha ciddi ve ağır sorumlulukları bulunan makama mevzuatla bu tür görevler yüklenmemesi gerektiği, Cumhurbaşkanının disiplin amirliği yetkisini sadece kendisine bağlı çalışan kadro ve pozisyonlarda görev alan personel için kullanmasının uygun olacağı,
3 sayılı Üst Kademe Kamu Yöneticileri ile Kamu Kurum ve Kuruluşlarında Atama Usullerine Dair Cumhurbaşkanlığı Kararnamesine ekli cetvellerde sayılan ve Cumhurbaşkanı kararı veya onayı ile atanan kadro ve pozisyonların disiplin amirlerinin zaten kurumsal disiplin amirleri yönetmelikleri ile belirlendiği, kararnameye ekli cetvellerde yer alan kadro ve pozisyonlarda görev yapanların da kendilerine bağlı kurum ve kuruluşlarda çalışan kamu personelinin disiplin amiri olarak yetkili kılındıkları, diğer üst kademe yöneticilerinin disiplin işlemlerinin ise Cumhurbaşkanı Yardımcısı tarafından yerine getirilebileceği,
Ayrıca, konu hakkında ileride ortaya çıkabilecek hukuki uyuşmazlıkların yargı mercilerinde farklı kararlar verilmesine neden olabileceği, bu durumun kamu personelinin mağduriyetine yol açabileceği, bu nedenle hali hazırda mevcut eksiklikler nedeniyle çelişki yaratacak ve uygulamada karşılaşılabilecek sorunların engellenmesi amacıyla yönetmelik hükmünün yeniden gözden geçirilerek güncelleme yapılmasının uygun olacağı,
Cumhurbaşkanlığı makamının devletin en üst kademe yöneticisi ve yürütme organının başı olması sebebiyle zaten tüm kamu kurum ve kuruşlarının en üst amiri olduğu, disiplin amirliği yetkisinin ise mevzuatla belirlenen diğer makamlar tarafından kullanılmasının yerinde olacağı,
Son bir öneri olarak 657 deki atamaya yetkili amire tanınan yetkilerin (konumuz açısından Cumhurbaşkanına), yönetmeliklerle diğer makamlara (bakan, bakan yardımcısı gibi) da tanınmış olması, kurallar hiyerarşisine ters düşeceği ve hukuki problemler doğuracağı açık olduğundan, yasal ve idari düzenlemelerin atamaya yetkili amir yönüyle birbiri ile uyumlu hale getirilmesinin yerinde olacağı,
Değerlendirilmektedir.
Kaynakça
1. Güncel Türkçe Sözlük TDK
2. Paragrafta, kurum ve kuruluşların disiplin amirlerini tespit ederek yayınlayacakları özel yönetmelikleri için görüş alacakları merci olarak belirlenen Devlet Personel Başkanlığı, 703 sayılı KHK’nın Geçici 3 üncü maddesi ile kapatılmış olup, görevleri 1 Nolu Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 8 inci maddesinde belirtilen ve Cumhurbaşkanlığı İdari İşler Başkanlığının birimleri arasında sayılan Personel ve Prensipler Genel Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir. Ancak, 657 Sayılı Devlet Memurları Kanununun 124 üncü maddesinin 1 inci paragrafında bu bağlamda henüz bir güncelleme yapılmamıştır.
3. Yargı sisteminde ve literatürde disiplin ve ceza hukukunun birbirinden tamamen bağımsız olmadığı yönünde karar ve görüşler de mevcuttur. Örneğin disiplin soruşturma veya kovuşturması ile ceza kovuşturmasına konu olan aynı fiil nedeniyle ceza yargılamasında “fiilin oluşmadığı” yönünde bir sonuca ulaşılması durumunda, bunun disiplin hukukunu da ilgilendireceği ifade edilmektedir.
4. 5442 s. İİK, Md. 8-30
5. Uğur SÖKMEN, Kamu İdaresinde Soruşturma Kovuşturma, Ankara 2009, s.111,149,150
6. https://www.sbb.gov.tr/kamu-istihdami/
7. https://ms.hmb.gov.tr/uploads/2022/04/VDK-2021-Birim-Faaliyet-Raporu.pdf s.11
8. Cumhurbaşkanlığı teşkilatına ait kurumsal disiplin amirleri yönetmeliği resmi gazetede ve https://mevzuat.gov.tr adresinde yayımlanmamıştır.
9. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2022/02/20220222-2.htm