Mustafa İNAL
Muhasebat Başkontrolörü
1. Giriş
Bu makalede, 488 sayılı Damga Vergisi Kanunu açısından genel/özet bilgiler verildikten sonra anılan Kanunun doğru yorumlanması açısından uygulama örneği verilecektir.
2. Damga Vergisinin Konusu Nedir?
Her şeyden önce damga vergisinden bahsedebilmek için, bu verginin konusunun doğru belirlenmesi gerekir.
Verginin konusu, kağıtlardır.[1] Bütün kağıtlar damga vergisinin konusunu oluşturur mu? Oluşturmaz. Hangi kağıtlar damga vergisinin konusunu oluşturur? 488 sayılı Kanuna ekli (1) sayılı tabloda yazılı kağıtlar damga vergisinin konusunu oluşturur, bu tabloda yazılı kağıtlar, damga vergisine tabidir. Bir başka ifade ile bu tabloda yazılı olmayan kağıtlar damga vergisine tabi değildir.
(1) Sayılı tabloda yazılı bütün kağıtlardan damga vergisi alınabilir mi? Alınamaz. Çünkü bu tabloda yazılı olan bir kağıdın aynı zamanda 488 sayılı Kanuna ekli (2) sayılı tabloda yer almaması gerekir. Bir başka ifadeyle, bu Kanuna ekli (2) sayılı tabloda yazılı kağıtlar Damga Vergisinden müstesnadır.
3. Kağıtların mahiyetleri nasıl tespit edilir?
Kağıdın mahiyetinin doğru belirlenmesi, o kağıdın tabi olacağı verginin de doğru belirlenmesidir.
Bir kağıdın tabi olacağı verginin doğru belirlenebilmesi için öncelikle o kağıdın mahiyetine bakılır, sonra (1) sayılı tabloda yazılı vergisi bulunur.
[1] Bu Kanuna ekli (1) sayılı tabloda yazılı kağıtlar Damga vergisine tabidir.
Bu kanundaki kağıtlar terimi, yazılıp imzalamak veya imza yerine geçen bir işaret konmak suretiyle düzenlenen ve herhangi bir hususu ispat veya belli etmek için ibraz edilebilecek olan belgeler ile elektronik imza kullanılmak suretiyle manyetik ortamda ve elektronik veri şeklinde oluşturulan belgeleri ifade eder.
Yabancı memleketlerle Türkiye’deki yabancı elçilik ve konsolosluklarda düzenlenen kağıtlar, Türkiye’de resmi dairelere ibraz edildiği, üzerine devir veya ciro işlemleri yürütüldüğü veya herhangi bir suretle hükümlerinden faydalanıldığı takdirde vergiye tabi tutulur (Madde:1).
Kağıtların mahiyeti nasıl tespit edilir? Öncelikle ilgili kağıdın, şekli kanunlarda belirlenip belirlenmediğine, böyle bir belirleme yapılmış ise o kağıdın, ilgili kanunlardaki adına bakılır. Böyle bir belirlenme yapılmamış ise ne yapılır? Kağıdın üzerindeki yazının içerdiği hüküm ve manaya bakılır.
Örneğin, ilgilileri tarafından düzenlenen bir kağıdın ismine sözleşme yazılması gerekirken tutanak yazılması.
4. Damga Vergisinin Mükellefi Kimdir?
213 sayılı Vergi Usul Kanununa göre mükellef, vergi kanunlarına göre kendisine vergi borcu terettübeden gerçek veya tüzel kişidir.
Damga vergisinin mükellefi[2], kağıtları imza edenlerdir. Ancak, taraflardan biri resmi daire[3] ise ödenmesi gereken vergi kişiler tarafından ödenir.
5. Damga Vergisi Nasıl Alınır?
Damga vergisi, nispi veya maktu olarak alınır.[4] Bir başka deyişle, damga vergisinin alınma şekli, vergiye tabi kağıdın niteliğine göre değişir.
Damga vergisine tabi olan bir kağıdın, nispi oranda vergilendirilebilmesi için, ya kağıda bağlanan işlem bedelinin (kağıdın içerdiği meblağın) kağıtta açıkça belirtilmiş olması, ya da bu bedelin matematiksel olarak hesaplanmasına olanak sağlayan rakamların kağıtta yer almış bulunması gerekmektedir.[5]
Örneğin; İhale Kanunlarına tabi olan veya olmayan resmi daire ve kamu tüzel kişiliğini haiz kurumların her türlü ihale kararları üzerinden nispi vergi alınırken (Binde 5,69 oranında), yıllık gelir vergisi beyannameleri üzerinden maktu vergi alınır (2023 yılı için 294,90 TL).
[2] Bir kağıdın tabi olacağı verginin tayini için o kağıdın mahiyetine bakılır ve buna göre tabloda yazılı vergisi bulunur.
Kağıtların mahiyetlerinin tayininde, şekli kanunlarda belirtilmiş olanlarda kanunlardaki adlarına,belirtilmemiş olanlarda üzerlerindeki yazının tazammun ettiği hüküm ve manaya bakılır.
Mahiyeti tayin edilmek istenen kağıt üzerinde başka bir kağıda atıf yapılmışsa, atıf yapılan kağıdın hükümlerine nazaran iktisap ettiği mahiyete göre vergi alınır (Madde:4).
[3] Damga Vergisinin mükellefi kağıtları imza edenlerdir.
Resmi dairelerle kişiler arasındaki işlemlere ait kağıtların Damga Vergisini kişiler öder.
Yabancı memleketlerle Türkiye’deki yabancı elçilik ve konsolosluklarda düzenlenen kağıtların vergisini, Türkiye’de bu kağıtları resmi dairelere ibraz eden, üzerlerinde devir veya ciro işlemleri yapanlar veya harhangi bir suretle hükümlerinden faydalananlar öderler. Ancak bunlardan ticari veya mütedavil kağıt mahiyetinde bulunanların vergisini,bunları en evvel satan veya kabul veya başka suretle kullanan kişiler öderler (Madde: 3).
[4] Bu Kanunda yazılı resmi daireden maksat, genel ve özel bütçeli idarelerle, il özel idareleri, yatırım izleme ve koordinasyon başkanlıkları, belediyeler ve köylerdir.
Bu dairelere bağlı olup ayrı tüzel kişiliği bulunan iktisadi işletmeler resmi daire sayılmaz (Madde: 8).
[5] Damga Vergisi, nispi veya maktu olarak alınır. Nispi vergide, kâğıtların nevi ve mahiyetlerine göre, bu kâğıtlarda yazılı belli para, maktu vergide kâğıtların mahiyetleri esastır. Belli para terimi, kağıtların ihtiva ettiği veya bunlarda yazılı rakamların hasıl edeceği parayı ifade eder (Madde: 10).
[6] Danıştay 7. Dairesinin 12.10.2004 tarihli (Esas No: 2001/3798; Karar No: 2004/2405) kararı.
6. Uygulama Örneği
Uygulama örneğinde, konunun daha iyi anlaşılabilmesi için detaya girilmeden belli varsayımlar dikkate alınmıştır.
6.1. Sözleşme düzenlenmesi:
(A) Bakanlığı ile (B) firması arasında, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu kapsamında, mal alımı ile ilgili, 21.07.2023 tarihinde iki (2) nüsha sözleşme düzenlenmiştir.
6.1.2. Düzenlenen sözleşme bedeli 1.000.000,00 TL. Bu sözleşme belli parayı ihtiva eden bir sözleşmedir. Bundan dolayı sözleşmeyi imzalayanlar, 488 sayılı Kanuna ekli (1) Sayılı Tablonun I.A.1. maddesine göre sözleşme bedeli üzerinden Binde 9,48 oranında damga vergisi ödeyecektir. Ancak (A) Bakanlığı resmi daire olduğu için söz konusu damga vergisini (B) firması ödeyecektir.
Damga vergisinin hesaplanmasında, iki (2) nüsha düzenlenen sözleşmenin bir (1) nüshası dikkate alınacaktır.[7]
6.1.3. Sözleşme bedeli yabancı para olarak belirlenmiştir. Bu durumunda yabancı paralar, Hazine ve Maliye Bakanlığınca tayin ve ilan edilecek fiyat üzerinden Türk parasına çevrilerek ona göre Damga Vergisi alınır.
6.1.4. Sözleşme bedeli, matematiksel olarak hesaplanmasına olanak sağlayan rakamlar ile belirlenmiştir. Bir başka ifade ile sözleşme bedeli, açıkça belirtilememiştir. Bu durumda, sözleşmede yer alan bilgiler dikkate alınarak hesaplanacak sözleşme bedeli üzerinden damga vergisi ödenecektir.
6.1.5. Sözleşme kapsamındaki alım ile ilgili ihale komisyonu tarafından 01.06.2023 tarihinde ihale kararı verilmiştir. Bu durumda (1) Sayılı Tablonun II.2. maddesine göre ihale bedeli üzerinden Binde 5,69 oranında damga vergisi ödenecektir.
6.1.6. Sözleşme düzenlenmesi, düzenlenen sözleşmenin bedel içermesi damga vergisi alınması için yeterli değildir. Bunun yanında söz konusu sözleşmenin damga vergisinden istisna edilmemiş olması gerekir.
6.1.6.1. (A) Bakanlığı ile (B) firması arasında, 21.07.2023 tarihinde, 75.000,00 TL tutarında sigorta sözleşmesi düzenlenmiştir. Belli parayı ihtiva eden sözleşmeler, (1) Sayılı Tablonun I.A.1. maddesine göre sözleşme bedeli üzerinden Binde 9,48 oranında damga vergisine tabidir. Ancak, sigorta sözleşmeleri, (2) Sayılı Tablonun IV.5. maddesine göre damga vergisinden istisna edilmiştir.
[7] Bir nüshadan fazla olarak düzenlenen kâğıtlardan, maktu vergiye tabi olanların her bir nüshası ayrı ayrı aynı miktarda; nispi vergiye tabi olanların ise sadece bir nüshası damga vergisine tabidir. Şu kadar ki, poliçe ve emre yazılı ticari senetlerin yalnız tedavüle çıkarılan nüshaları vergiye tabi tutulur (Madde: 5)
6.2. Ödeme yapılması:
6.2.1. (A) Bakanlığı, (B) firmasına, 21.07.2023 tarihli sözleşme kapsamında yaptığı 60.000,00 TL tutarındaki alımlar için 24.07.2023 tarihinde ödeme yapacaktır. İlgili bakanlık tarafından, yaptığı alım tutarı üzerinden, (1) Sayılı Tablonun IV.1/a maddesine göre Binde 9,48 oranında damga vergisi kesintisi yapılacaktır.
6.2.2. (B) firmasından alım yapan kurumun resmi daire olmaması: (1) Sayılı Tablonun IV.1/a maddesinde: “Resmî daireler tarafından yapılan mal ve hizmet alımlarına ilişkin ödemeler (avans olarak yapılanlar dahil) nedeniyle kişiler tarafından resmî dairelere verilen ve belli parayı ihtiva eden makbuz ve ibra senetleri ile bu ödemelerin resmî daireler nam ve hesabına, kişiler adına açılmış veya açılacak hesaplara nakledilmesini veya emir ve havalelerine tediyesini temin eden kâğıtlar” hükmü yer almaktadır.
Konya Vergi Dairesi Başkanlığının 11.04.2014 tarihli ve 37009108-155.01.05[8.Md-2013]-50 sayılı Özelgesinde: “…. Belediyesinden ayrı tüzel kişiliği bulunan şirketiniz, Damga Vergisi Kanununun 8 inci maddesi kapsamında resmi daire sayılmayacağından, mal ve hizmet alımlarına ilişkin olarak yaptığınız ödemeler nedeniyle düzenlediğiniz kağıtların damga vergisine tabi tutulmaması gerekir.
…” denilmektedir.
(B) firmasından alım yapan kurumun resmi daire olmaması durumunda, yapılan alım üzerinden damga vergisi kesintisi yapılmayacaktır.
7. Sonuç Yerine
488 sayılı Damga Vergisi Kanununun doğru uygulanması ve sorumlulukla karşılaşılmaması için uygulayıcıların, anılan Kanunu doğru yorumlaması gerekir.
Kaynakça:
Abdullah ŞİMŞEK – Muhsin ALTUN: “Sorulu-Cevaplı Damga Vergisi Uygulaması”, Maliye Postası Yayınları, Ankara Mart 2003
Prof. Dr. Ahmet KUMRULU – Prof. Dr. Mualla ÖNCEL – Prof. Dr. Naim ÇAĞAN: “Vergi Hukuku”, Ankara 1997
Mustafa İNAL: “Damga Vergisi Uygulamasında Resmi Daire”, Mali Kılavuz Dergisi, Sayı: 88, Kasım 2022
Yılmaz ÖZBALCI: “Damga Vergisi Kanunu Yorum ve Açıklamaları”, Oluş Yayıncılık Ltd. Şti., Ocak 2001
213 sayılı Vergi Usul Kanunu
488 sayılı Damga Vergisi Kanunu, Tebliğleri ve Özelgeleri
Yararlanılan İnternet Siteleri:
anayasa.gov.tr
danistay.gov.tr
gib.gov.tr