NÖBET GÖREVİNİN ÜCRETLENDİRİLMESİ

İsmail H. Çakır
Muhasebat Başkontrolörü
(GSS Genel Müdür Yardımcısı)

1. Giriş

Bilindiği üzere, 1982 tarihli Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının “Çalışma şartları ve dinlenme hakkı” başlıklı 50 inci maddesinin üçüncü fıkrasında, “Dinlenmek, çalışanların hakkıdır.” hükmüne yer verilmiş, 128 inci maddesinde; “Devletin, kamu iktisadi teşebbüsleri ve diğer kamu tüzelkişilerinin genel idare esaslarına göre yürütmekle yükümlü oldukları kamu hizmetlerinin gerektirdiği asli ve sürekli görevler, memurlar ve diğer kamu görevlileri eliyle görülür. Memurların ve diğer kamu görevlilerinin nitelikleri, atanmaları, görev ve yetkileri, hakları ve yükümlülükleri, aylık ve ödenekleri ve diğer özlük işleri kanunla düzenlenir. Ancak, mali ve sosyal haklara ilişkin toplu sözleşme hükümleri saklıdır…” hükmüyle, memurların aylık ve ödenekleri ile diğer özlük işlerinin kanunla düzenlenmesi gerektiğine vurgu yapılmıştır.

Devlet memurlarının belirlenmiş olan çalışma saatleri dışındaki fazla çalışmalarının telafi edilmesi konusunda mevzuatımızda iki sistem benimsenmiş olup; fazla çalışma, ya ücretle ya da izin suretiyle karşılanmaktadır.

Bu çalışmada Devlet memurların fazla çalışmalarının ücretle karşılanması genelinde nöbet hizmetlerinin ücretlendirilmesi hususu tarihsel olarak ele alınarak açıklanmaya çalışılacaktır.

2. Tarihçe

14/7/1965 tarihli ve 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun “Çalışma saatleri” başlıklı 99 uncu maddesinde; “Memurların haftalık çalışma süresi genel olarak 40 saattir. Bu süre Cumartesi ve Pazar günleri tatil olmak üzere düzenlenir. Ancak özel kanunlarla yahut bu Kanuna veya özel kanunlara dayanılarak çıkarılacak tüzük ve yönetmeliklerle, kurumların ve hizmetlerin özellikleri dikkate alınmak suretiyle farklı çalışma süreleri tespit olunabilir. …” hükmü; “Günlük çalışma saatlerinin tesbiti” başlıklı 100 üncü maddesinin birinci fıkrasında; “Günlük çalışmanın başlama ve bitme saatleri ile öğle dinlenme süresi, bölgelerin ve hizmetin özelliklerine göre merkezde Başbakanlık Devlet

Personel Başkanlığının teklifi üzerine Bakanlar Kurulunca, illerde valiler tarafından tesbit olunur.” hükmü yer almaktadır.

Aynı Kanunun 147 nci maddesinde “Fazla çalışma ücreti”; “Kurumların, bu Kanunun 178 inci maddesinde yazılı esaslar çerçevesinde normal çalışma saatleri dışında çalıştırdıkları memurlara, fazla çalışma saati itibariyle ödenen para” şeklinde tanımlanmış, 178 nci maddesinde; “A) 99 ve 100 üncü maddeler hükümleri uyarınca tespit olunan günlük çalışma saatleri dışında; a) Salgın hastalık ve tabii afetler gibi olağanüstü hallerin olması (Bu hallerin devamı süresince), b) Fabrika, atelye, şantiye, işletme gibi yerlerde İş Kanununa tabi olarak işçi çalıştıran kurumlarca hizmetin gereği olarak işçi ile birlikte çalışma saatleri ve günü dışında çalışmanın zorunlu bulunması, hallerine münhasır olmak üzere, yapılan fazla çalışmalar ücretle karşılanır. Yukarıda sayılan hallerde yaptırılacak fazla çalışmanın süresi ve saat başına ödenecek ücret Bakanlar Kurulu kararı ile belirlenir.” hükmüyle fazla çalışmanın ücretle karşılanacağı haller sınırlı ve tadadi olarak belirlenmiş; maddenin (B) fıkrasında da; “B) Kurumlar gerektiği taktirde personelini günlük çalışma saatleri dışında fazla çalışma ücreti vermeksizin çalıştırabilirler. Bu durumda personele yaptırılacak fazla çalışmanın her sekiz saati için bir gün hesabı ile izin verilir. Ancak, bu suretle verilecek iznin en çok on günlük kısmı yıllık izinle birleştirilerek yılı içinde kullandırılabilir. Fazla çalışmanın uygulama esas ve usulleri Devlet Personel Başkanlığı ile Maliye Bakanlığınca müştereken belirlenir…” hükmüne yer verilmiştir.

Günlük çalışma saatleri dışında yapılacak fazla çalışmanın uygulanmasına ilişkin esaslar ise 19/02/1975 tarihli ve 7/9493 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ekinde yürürlüğe konulan Fazla Çalışmanın Uygulama Esaslarını Gösterir Yönetmelikte düzenlenmiştir.

13.3.1975 tarih ve 15176 Nolu Resmi Gazetede yayımlanan Bakanlar Kurulunun 19.2.1975 tarih ve 7/9493 Nolu Kararı Eki Fazla Çalışmanın Uygulama Esaslarını Gösterir Yönetmeliğin “TANIMLAR” başlıklı III. Bölümünün 3 üncü inci maddesinde;

“A) Fazla çalışma: Devlet Memurlarının, genel olarak haftalık çalışma süresi olan, 40 saatin üstünde yaptıkları çalışma, fazla çalışmadır.

Bu Yönetmeliğin uygulanması yönünden, özel Kanunlarda mevcut yahut Devlet Memurları Kanununa veya Özel Kanunlara dayanılarak çıkarılacak Tüzük ve Yönetmeliklerdeki:

1. Haftalık çalışma süreleri 40 saatten az olan Devlet Memurlarının 40 saatten fazla çalıştıkları süre;
2. Haftalık çalışma süreleri 40 saatten fazla olan Devlet Memurlarının; Özel Kanunlarında mevcut veya Devlet Memurları Kanunu ya da Özel Kanunlara dayanılarak çıkarılacak Tüzük ve Yönetmeliklerde belirtilen süreden fazla çalıştıkları süre;

Fazla çalışma sayılır.

B) Nöbet Hizmeti: Kurumların faaliyetleri gereği, güvenliğin veya hizmetin devamını temin amacıyla, normal çalışma saatleri içinde veya dışında yapılan

Anılan Yönetmeliğin “GENEL ESASLAR” başlıklı IV ncü Bölümünün 5 nci maddesinde ise çalışma saatleri içinde dışında yürütülen nöbet hizmetlerinin fazla çalışma sayılmayacağı hüküm altına alınmıştır. Ancak Danıştay 12. Dairesinin 16/6/2008 tarihli ve E.:2005/5329; K.:2008/3685 sayılı kararı ile “dışında” ibaresi iptal edilmiş; Danıştay İDDK’nın 28/2/2013 tarihli E.:2009/118, K.:2013/720 sayılı Onama kararı ile mezkur karar kesinleşmiştir.

09.03.1995 tarih ve 22222 Nolu Resmi Gazetede yayımlanan Memurlar ve Diğer Kamu Görevlileri ile İlgili Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair 547 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 10 uncu maddesi ile 657 sayılı Devlet Memurları Kanununa ek madde (Ek Madde 33) ilave edilmiştir. Böylelikle münhasıran yataklı tedavi kurumlarında çalışan sağlık ve yardımcı sağlık hizmetleri sınıfı personeline fazla çalışma karşılığı ödenecek nöbet ücretine dair tutar ve ödeme esasları kanun hükmü olarak düzenlenmiştir.

Bu defa 30 Ocak 2010 tarih ve 27478 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 5947 sayılı Üniversite ve Sağlık Personelinin Tam Gün Çalışmasına ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun 10 uncu maddesi ile 14/7/1965 tarihli ve 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun ek 33 üncü maddesi değiştirilmiş, değişiklik ile yalnızca sağlık ve yardımcı sağlık hizmetleri sınıfı personeline değil, memurlar ile sözleşmeli personelin de izin suretiyle karşılanamayan her bir nöbet saati için ödenecek ücretin usul ve esasları belirlenmiş, ödenecek ücretin döner sermayesi bulunan kurumlarda döner sermaye bütçesinden karşılanacağı hüküm altına almıştır.

Nöbet ücreti ile icap nöbetinin kimlere ve ne miktarda ödeneceği 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun ek 33 üncü maddesinde düzenlenmiştir. Buna

göre nöbet ücretleri 657 sayılı Kanuna tabi memurlar ve sözleşmeli personel ile üniversitelerin yataklı tedavi kurumlarında çalışan ve 4/11/1981 tarihli ve 2547 sayılı Yükseköğretim Kanununun 50 nci maddesinin (e) bendi kapsamında bulunanlar ile yataklı tedavi kurumlarında çalışan ve 11/4/1928 tarihli ve 1219 sayılı Kanunun ek 14 üncü maddesinin dördüncü fıkrası kapsamında bulunanlara ödenmektedir. Dolayısıyla nöbet ücreti ile icap nöbet ücretinden söz konusu madde kapsamında bulunanlar dışında kalanlar yararlanamazlar. Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğünün Yüksek Öğretim Kurulu Başkanlığına hitaplı 14.05.2015 tarih ve 4539 sayılı yazılarında da bu hususa değinilerek; “… Dolayısıyla 657 sayılı Kanunun ek 33 üncü maddesi çerçevesinde nöbet ücreti ile icap nöbet ücreti ödemelerinden memurlar, sözleşmeli personel ve 2914 sayılı Kanuna tabi olanlardan yalnızca 2457 sayılı Kanunun 50 nci maddesinin (e) bendi kapsamında sayılanlar yararlanabilmektedir…” denilmiştir.

3. Yataklı Tedavi Kurumlarında Nöbet Esasları ve Nöbet Türleri

3.1. Nöbet Esasları

Genel olarak yataklı tedavi kurumlarında nöbet; normal çalışma saatleri dışında ve resmi tatil günlerinde dışarıdan gelecek hastalarla, kurum içindeki hastaların acil durumlarında tıbbi ve bununla ilgili idari ve teknik yardımları vaktinde sağlayabilmek, olması muhtemel idari ve teknik olay ve kazalara zamanında müdahale edebilmek amacını güder.

1. Nöbet Saat 8.00 den ertesi gün 8.00 e kadar devam eder. Nöbetçi olanlar hiçbir surette kurumdan ayrılamazlar.

• Nöbetçi personel nöbeti teslim alacak personel gelmeden ve nöbetinde geçen önemli olaylar, izlenecek hususlar hakkında gerekli bilgiyi vermeden ayrılamaz. Nöbeti teslim alacak vaktinde gelmediği takdirde, durum baştabibe bildirilir, gerekli tedbir alındıktan sonra eskisi ayrılabilir.
  
• Nöbet günleri ancak baştabiplik müsaadesiyle değiştirilir. Bu takdirde nöbetçinin kabul edilebilir bir mazeretinin bulunması, değişikliğin hastane müdürü tarafından daha önceden nöbet cetvellerine işlenmesi ve ilgililere duyurulması gerekir.
  
• Nöbet hizmetleri, yataklı tedavi kurumlarının tiplerine, yatak ve personel kadrosuna, yer ve önemine, faaliyetinin çokluğuna göre ayrı ayrı hükümlere tabidir.
  
• Gece nöbeti tutanlara ertesi günü görev verilmez. Geceyi yoğun mesai ile uykusuz geçiren personele, kurumun personel durumu ve imkanları müsait olmak, hizmeti aksatmamak kaydıyla evinde veya kurum içerisinde lüzum görüldüğü sürece dinlenmesi için baştabip izin verebilir. Bu takdirde de bunlar acil durumlarda baştabip veya nöbetçi tabibin davetine uymaya mecburdurlar. Hafta tatillerinde ve resmi tatil günlerinde nöbet tutanlara hizmeti aksatmamak kaydıyla diğer iş günlerinde nöbet süresi kadar izin verilebilir.
  
• Kurum nöbet cetvelleri her hizmet bölümü veya meslek grubu için ayrı ayrı düzenlenir. Nöbet listeleri aylık olarak hazırlanır; tabip ve doğrudan baştabipliğe bağlı görevlilerin listelerini baştabiplik, idareye bağlı personelin listesini hastane müdürlüğü, başhemşireliğe bağlı olanların listelerini ise başhemşirelik düzenler ve bunları baştabip onaylar. Nöbet listelerinin birer örneği baştabip odasına, nöbetçi tabip odalarına ve ayrıca kurumun görülebilen bir yerine asılır.
  
  Nöbet listeleri normal günler için ayrı, Cumartesi, Pazar, bayram ve tatil günleri için de ayrı olarak düzenlenir. Nöbet listelerinin düzenlenmesinde yıllık izinler dikkate alınır.
  
• Nöbet tutan her meslek grubu için sahifeleri numaralı ve tasdikli bir nöbet defteri tutulur. Nöbetçiler bu deftere nöbetlerinde geçen önemli olayları saat belirleyerek ve bir sonraki nöbetçiye devredilen tıbbi, idari ve teknik işlerle ilgili önerilerini kaydeder. Nöbet defterleri her gün hastane müdürü tarafından tetkik edilerek gerekleri yapılır. Önemli hususlarda baştabibe iletilir.

3.2. Nöbet türleri

Nöbet hizmetleri evde nöbet, normal, acil, branş nöbeti olarak dört şekilde yürütülür. Acil ve branş nöbetlerinin hangi hallerde, tutulacağı hastanenin türüne, iş durumuna, personel mevcuduna, hizmetin gereklerine göre baştabip tarafından tespit edilir. Eğitim Hastanelerinde de uzman ve uzmanlık eğitimi görenlerden kimlerin hangi nöbete gireceklerini ve ne nöbeti tutacaklarını da baştabip tespit eder.

• İcapçı nöbeti (Ev nöbeti): Uzman adedi nöbet tutacak miktarlardan az, fakat birden fazla olan kurumlarda uzmanlar sırayla ev nöbetini tutarlar. Bunun için aylık ev nöbet listeleri hazırlanır. Ev nöbetçisi mesai saatleri dışında kurumun idari ve tıbbi her türlü gereklerinden sorumludur. Ev nöbetçisi akşam vizitlerini yapmaya, mesai dışında bulunduğu yeri bildirmeye, kuruma her davette gelmeye mecburdur.

• Normal Nöbetler: Mesai saatleri dışında personelin mesai başlangıç saatini değiştirerek veya vardiya sistemi ile gördürülemeyen veyahut bunların dışında kalan hizmetlerin yürütülmesi için düzenlenen nöbet şeklidir. Bundan amaç; ilgili hizmetin mesai saati dışındaki devamını sürdürerek idari ve tıbbi hizmetlerde süreklilik sağlamaktadır. Bu nedenle, bu nöbete kalan görevliler mensup olduğu hizmet bölümü amirinin yetki ve sorumlulukları ile mesleğinin yetki ve sorumluluklarını haizdirler.
  
  Bu nöbetin tutulduğu kurumlarda, acil vakalar için ayrıca nöbet veya hizmet birimi bulunmadığı takdirde acil vaka muayenesini ve gerekli ilk yardım ve tedaviyi nöbetçi tabip yapar. Vaka kendi branşıyla ilgili değilse süratle ilgili dal uzmanını ve acil vaka için gerekli görülen diğer personeli de davet eder.
  
  Bu nöbetle birlikte acil veya branş nöbeti tutulan kurumlarda normal nöbeti tutan tabip, baştabip yetkilerini haiz olarak sadece idari amir sorumluluğunu yüklenir.
  
• Eğitim hastaneleri dışında uzman baştabip yardımcısı ile birlikte uzman tabip adedi normal nöbet tutmaya müsait kurumlarda baştabip yardımcıları da normal nöbete girerler.

• Acil nöbetler: Uzman durumu müsait olan kurumlarda lüzum görülen branşlar için normal nöbete ilave olarak ayrıca acil nöbeti konulabilir. Bu takdirde acil nöbetine iştirak edecek diğer sağlık ve yardımcı sağlık personelinin kimler olacağını ve bunların miktarını baştabip tespit eder. Acil nöbeti tutanlar bir başka nöbete dahil edilmezler. Acil nöbeti tutan uzmanın talebi üzerine yapılacak, çağrıya ilgili dal uzmanı ve diğer personel uymaya zorunludur.
  
• Branş nöbeti: Birden fazla genel cerrahi, iç hastalıkları klinikleri ve kadın hastalıkları ve doğum kliniği bulunan yataklı tedavi kurumlarında uzman ve klinik adedi göz önüne alınarak acil hizmet için kliniklere bütün personeliyle birlikte branş nöbeti tutturulabilir. Gerek görülürse ve uzman adedi yeterli bulunduğu takdirde acil vakası bulunan dallardan birer uzman, yoksa kıdemli uzmanlık eğitimi görenler de bu ekibe eklenebilir veya davet edilebilir. Branş nöbetini üstlenen klinikler, gece nöbetini ifa edecek tabip ve personel ekiplerini düzenleyerek gereği yapılmak üzere baştabipliğe verirler. Bu kliniklere gereğinde başka hizmetlerden personel takviyesi yapılabilir. Branş nöbetlerini üstlenen klinikler o dalın acillerinin yatarak tedavi hizmetlerini de ifa ederler ve bu klinik personeline başkaca nöbet hizmetleri verilmez.

3.3. Bir Nöbet Türü Olarak İcap Nöbeti Ödemesi:

Hastane işletmelerinde, uzman tabip ve tıpta uzmanlığı bulunan öğretim elemanları dışındaki diğer personel ve sağlık personeline 657 sayılı Kanunun Ek 33 üncü maddesine göre ödenebileceği belirtilen icap nöbetinde Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliği ile tanımlanan “İcapçı nöbeti (Ev nöbeti)” tanımında duraksama yaşanacağı dikkate alınarak bu konuya ilave açıklama yapmak gerekmektedir.

Nöbet hizmetlerinde amaç; ilgili hizmetin mesai saati dışındaki devamını sürdürerek idari ve tıbbi hizmetlerde süreklilik sağlamak olup; yatak kapasitesi yüksek, yatak başına sağlık personeli yetersiz olan hastanelerde yalızca normal nöbet hizmetinin planlanması, mesai gün ve saatlerinde hizmetin aksaması anlamına gelmektedir.

Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliği 42/A maddesinde uzman adedine indirgenerek tutulacağı belirtilen icap nöbetinin uzman tabip dışındaki kamu personeli dışındakiler tarafından tutulamayacağına dair Yönetmelikte bir hüküm bulunmamaktadır. Öyle ki; Yönetmeliğin aşağıda gösterilen maddelerinden de anlaşılacağı üzere hangi unvanların hangi şartlarda hangi nöbet türlerini yerine getiremeyeceği ayrı ayrı belirtilmiştir. Bu durumlar;

• 43/C: “Baştabip dahil dört ve daha yukarı tabip bulunan kurumlarda normal nöbet tutulur. Ancak baştabip dahil beş veya yukarı tabip olduğu zaman baştabip nöbet tutmaz.”
• 46/1: “… Kurumdaki uzmanlık eğitimi görenlerin hepsi yalnız bir dalda bulunduğu takdirde servis nöbeti tutmazlar. Genel uzmanlık eğitimi görenler nöbetine girerler.”
• 49/c: “Aynı branştan bir veya iki tıbbi teknisyen bulunan kurumlarda bu teknisyenler servis nöbeti tutmazlar. Gerekli ve acil hallerde sıra ile baştabip veya nöbetçi tabibin davetine gelirler.
• 52/a: “Kadrolarında mühendis (makine, elektrik) bulunan kurumlarda mühendisler nöbet tutmakla yükümlü değildirler.

Ayrıca, 657 sayılı Kanunun ek 33 üncü maddesi çerçevesinde nöbet ücreti ile icap nöbet ücreti ödemelerinden memurlar, sözleşmeli personel ve 2914 sayılı Kanuna tabi olanlardan yalnızca 2457 sayılı Kanunun 50 nci maddesinin (e) bendi kapsamında sayılanlar yararlanabileceği hükmü ile de hastanelerde görevli 2914 sayılı Kanuna tabi öğretim elemanlarından (e) bendi kapsamı dışındakilerin nöbet hizmetine giremeyeceği anlaşılmaktadır.

Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliği yataklı tedavi kurumlarında görevli olanların nöbetleri başlıklı 43-52 nci maddelerinde anılan Yönetmeliğin

42 nci maddesinde sayılmayan nöbet çeşitlerine vurgu yer aldığı halde bu nöbetlerin 42 nci maddede gösterilen 4 (dört) nöbet türünden hangisine karşılık geldiğine de yönetmelikte yer verilmiştir;

• Madde 46: “Kurumda üçten fazla uzmanlık eğitimi gören bulunduğu hallerde genel uzmanlık eğitimi görenler nöbeti tutulur. Bu nöbeti baştabip düzenler. Genel uzmanlık eğitimi görenler nöbeti tutanlar genel hastane nöbeti tutan uzman nezaretinde çalışırlar. Kurumdaki uzmanlık eğitimi görenlerin hepsi yalnız bir dalda bulunduğu takdirde servis nöbeti tutmazlar. Genel uzmanlık eğitimi görenler nöbetine girerler.
  Uzmanlık eğitimi görenlere hiçbir zaman uzman nöbeti tutturulamaz…”

• Madde 47: “Başhemşire yardımcısı adedi dört veya daha fazla ise bunlar başhemşirelik nöbeti tutarlar.”
• Madde 48/B: “…Ebelik ve hemşirelik hizmeti görenlerin miktarı yeterli olduğu ve hizmetin icapları gerektirdiği takdirde baştabiplik ayrı ayrı yerlerde birden fazla hizmet yeri için hemşirelik nöbeti ihdas edilebilir.”
• Madde 52/b: “Hastane müdür yardımcıları; hastane müdürünün belirleyeceği esaslara göre görevleri ile ilgili nöbete tabi tutulurlar. Baştabip, ihtiyaca göre hastane müdür yardımcılarını farklı çalışma saatlerinde çalıştırabilir.

Dolayısıyla uzman ve uzmanlık eğitimi görenlerin dışındaki hastane personelinin icap nöbeti tutamayacağı anlamına gelmemektedir.

4. Sonsöz

Nöbet görevinin yapılmasında esas olan, bu görev karşılığında kurumunca izin kullandırılması olmakla birlikte izin kullanmasına müsaade edilemeyen hastane çalışanlarına yerine getirdikleri nöbet görevleri karşılığı ücret ödenmesi başta anayasa olmak üzere ilgili kanun düzenlemeleri gereğidir. Zira 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 18 inci maddesinin 1 inci fıkrasına göre; hiç kimse zorla çalıştırılamaz. Angarya yasaktır. Diğer yandan yönetmelik ile “ücret” ile “nöbet sonrası izin” taleplerinin de karşıt talepler olarak düzenlendiği, hekimin ya dinlenme hakkından ya emeğinden vazgeçmesi gerektiği görülmektedir.